دکتر محمد قهری
سرطان پستان یا سرطان سینه به نوعی سرطان گفته می‌شود که از بافت پستان آغاز می‌شود. اگرچه مردان نیز به این سرطان مبتلا می‌شوند اما احتمال آن در زنان ببیش از صد برابر است. علائم سرطان پستان شامل وجود یک توده در پستان، تغییر شکل پستان، گودی پوست، ترشح مایع از نوک پستان، یا پوسته شدن قسمتی از پوستِ آن باشد. در افرادی که بیماری در اندام‌های دیگر آن‌ها گسترش پیدا کرده باشد، علائم دیگری از قبیل درد استخوان، غدد لنفاوی متورم، تنگی نفس، یا یرقان دیده می شود. نوع نادری از سرطان پستان به نام سرطان پستان التهابی، به ندرت موجب یک توده مجزا می‌شود. در عوض ممکن است پوست پستان ضخیم، قرمز یا مانند پوست پرتقال دچار حفره گردد. همچنین ممکن است در آن ناحیه گرمی، درد یا برجستگی‌های جوش مانند مشاهده شود.
عوامل خطر ابتلاء به سرطان پستان عبارتند از بیماری چاقی، عدم تمرین فیزیکی، مصرف نوشیدنی‌های الکلی، درمان جایگزینی هورمون در طول یائسگی،مواجهه با پرتوهای یونی، شروع اولین قاعدگی در سنین پایین، و دیر بچه دار شدن یا بچه دار نشدن. حدود ۵ تا ۱۰٪ موارد ابتلاء به این بیماری بدلیل ژن‌هایی مانند BRCA1 وBRCA2 هستند که از والدین به ارث رسیده‌اند. معمولاً سرطان پستان در سلولهای دیواره مجاری شیر و لوبول‌ها که تأمین‌کننده شیر هستند ایجاد می‌شود. به سرطان‌هایی که از این مجاری شروع می‌شوند، کارسینوم پستان گفته می‌شود، در حالیکه سرطان‌های ایجاد شده از لوبول‌ها با نام سرطان لوبولار شناخته شده‌اند. بیش از ۱۸ نوع (فرعی) سرطان پستان وجود دارد تشخیص سرطان پستان با انجام یک نمونه‌برداری از توده مشکوک تأیید می‌شود. پس از تشخیص سرطان، آزمایش‌های بیشتری انجام می‌شوند تا مشخص شود که آیا سرطان به قسمت‌های دیگر بدن نیز سرایت کرده‌است یا خیر و چه درمان‌هایی برای این نوع سرطان مناسب است.
بر اساس نتایج یک تحقیق، داروهای ارزان قیمتی که معمولاً برای تقویت استخوان مصرف می‌شوند می‌توانند مرگ و میر ناشی از سرطان پستان را کاهش دهند. بیس فسفونات‌ها(Bisphosphonates) عمدتاً برای جلوگیری از تحلیل استخوان در افراد مبتلا به پوکی استخوان استفاده می‌شوند. این داروها از تغذیه هر سلول سرطانی که در استخوان گسترش می‌یابد، جلوگیری می‌کنند و به این ترتیب رشد سلولهای سرطانی را متوقف می‌سازند.
توصیه می شود که زنان ۵۰ تا ۷۴ ساله هر دو سال یک بار تست غربالگری را انجام دهند. برای پیشگیری از ابتلاء به سرطان پستان در افرادی که احتمال ابتلاء در آن‌ها بالا است، ممکن است از داروهای تاموکسیفن یا رالوکسیفن استفاده شود .برداشتن هر دو پستان از طریق جراحی یک اقدام پیشگیرانه مفید در برخی از زنان پر خطر است. برای افرادی که ابتلاء به سرطان در آن‌ها تشخیص داده شده‌است، می‌توان از تعدادی از درمان‌ها از قبیل جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی استفاده کرد. انواع جراحی عبارتست از عمل جراحی حفظ پستان یا ماستکتومی. ممکن است در عمل جراحی یا در یک زمان دیگر عمل بازسازی پستان انجام شود. در افرادی که سرطان در سایر قسمت‌های بدن آن‌ها گسترش یافته‌است، درمان‌ها عمدتاً به منظور بهبود کیفیت زندگی و راحتی فرد انجام می‌گیرند .پزشکان و متخصصان معتقد هستند که افزایش سن بارداری و عدم شیردهی دو عامل مهم در بروز سرطان پستان است، از همین رو بارداری و شیردهی احتمال بروز این سرطان را کاهش می‌دهد.
پیامدهای سرطان پستان بسته به نوع سرطان، میزان بیماری و سن فرد متغیر است. نرخ بقا در کشورهای توسعه‌یافته بالا و به گونه‌ای است که ۸۰٪ و ۹۰٪ از افراد در انگلستان و آمریکا حداقل ۵ سال زنده هستند .نرخ بقا درکشورهای در حال توسعه پایین‌تر است. در سراسر دنیا سرطان پستان مهم‌ترین نوع سرطان در زنان است و ۲۵٪ از تمام موارد سرطان را به خود اختصاص می‌دهد. بر پایه گفته متخصصان در ایران سالانه هشت هزار نفر به سرطان پستان مبتلا می‌شوند و شیوع ابتلا به سرطان پستان در بین زنان ایرانی حدود ۳۰ تا ۳۵ مورد در ۱۰۰ هزار نفر است.
عوامل اجتناب ناپذیر
- سن
- جنسیت
- سطحآندروژن خون
- سطحاستروژن خون: سطح بالای استروژن در خون زنان قبل از یائسگی.
- سابقه فامیلی: سابقهٔ سرطان پستان در فامیل (تغییرات ارثی در ژن‌های BRCA1 وBRCA2 در بسیاری از مبتلایان به سرطان‌های پستان و تخمدان وجود داشته‌است).
- تراکماستخوان
- تراکم بافت پستان
- افزایش مواجهه زنان با هورموناستروژن که در شرایط زیر رخ می‌دهد:
- بروز اولین دورهٔقاعدگی قبل از ۱۳ سالگی
- یائسگی بعد از ۵۱ سالگی
- استفاده از درمان جایگزینی هورمون با استروژن
- افرادی که در طول زندگی باردار نشده‌اند یا اولین بارداری آن‌ها بعد از ۳۰ سالگی بوده‌است.
- سطح بالایفاکتور رشد شبه انسولینی در خون زنان پیش از یائسگی (Insulin-like growth factor)
- سابقهٔ قبلی ابتلاء به سرطان پستان یا برخی موارد غیرطبیعی دیگر در بافت پستان
ژنتیک
زنانی که ژن جهش‌یافته BRCA1 وBRCA2 دارند، ۳ تا ۷ برابر بیشتر از زنانی که فاقد این ژنها هستند دچار سرطان پستان می‌شوند.
عوامل قابل پیشگیری
- سبک زندگی
- سن اولینبارداری و دفعات بارداری
- شروعپریود
- مصرف الکل
- مصرف قرص‌های ضدبارداری
- هورمون درمانی یائسگی
- چاقی: اضافه وزنو چاقی خصوصاً بعد از یائسگی
- نوع تغذیه: مصرف شیرینی علاوه بر احتمال ابتلا به چاقی، دیابت، بیماری‌های متابولسیم و بیماری‌های قلبی، با سرطان پستان و متاستاز تومور مرتبط است و احتمال بروز این عارضه را افزایش می‌دهد.
- زندگی بی تحرک وفعالیت بدنی کم
- به نظر متخصصان فاصله گرفتن از باروری و محدودکردن فرزندآوری در کنار عامل تغذیه موجب بالاتر رفتن آمار ابتلا به سرطان پستان می‌شود.
هیستوپاتولوژی
درجه‌بندی بر اساس شکل سلولهای تومور در زیر میکروسکوپ توسط پاتولوژیست انجام می‌شود. بعد از اینکه تشخیص نوع سرطان در نمونه قطعی شد، پاتولوژیست به مشاهده جزئیات بیشتر می‌پردازد و توده را به اصطلاح گرید بندی یا درجه‌بندی می‌کند. البته در برخی مواقع پزشک فوق تخصص خون و انکولوژی، جهت سرعت بخشیدن به درمان، خودش هم بررسی‌هایی انجام می‌دهد. مطالعه زیر میکروسکوپ بافت سرطانی، سرعت تکثیر و میزان شباهت سلول‌ها به سلولهای طبیعی را مشخص می‌کند. هر چه سلولهای سرطانی به سلولهای طبیعی شبیه تر باشند، سرعت تکثیر کمتری دارند و شانس موفقیت درمان بیشتر است. از نظر درجه‌بندی سلولهای سرطانی به سه گروه تقسیم‌بندی می‌شوند:
- درجه۱(Well Diffrentiated) :سلولهای توده سرطانی تفاوت اندکی با سلولهای طبیعی دارند و رشدشان آهسته‌تر است.
- درجه۲(Intermediate/Moderate grade) :سلولهای توده شبیه سلولهای طبیعی نیستند و رشدشان کمی بیشتر از سلولهای طبیعی است، گاهی از اصطلاح Moderatery diffrentiated هم برای این گروه از توده‌ها استفاده می‌شود.
- درجه۳(Poorly Diffrentiated) :سلولهای توده بسیار متفاوت از سلولهای طبیعی هستند و سرعت تکثیر بالایی دارند.
محدوده برش جراحی
در توده‌های جامد جراح حین جراحی سعی می‌کند همه تومور و بخشی از بافت طبیعی اطرافش (Margin) را خارج نماید. البته همیشه این کار امکانپذیر نیست. محدوده برش جراحی می‌تواند یکی از سه وضعیت زیر را داشته باشد:
- :margin of resection Negative هیچ سلولی سرطانی در لبه‌ها دیده نمی‌شود. چنین حالتی نیاز به جراحی مجدد ندارد.
- Positive: سلولهای سرطانی در لبه‌های بافت برداشته شده، مشاهده می‌شود. چنین حالتی ممکن است نیاز به جراحی مجدد یا سایر درمانهای متداول داشته باشد.
- : Closeسلولهای سرطانی در نزدیکی لبه دیده می‌شود. این حالت هم ممکن است نیاز به جراحی مجدد داشته باشد.
میزان رشد سلولی
ممکن است در گزارش پاتولوژی، میزان رشد سلولی گزارش شود، که در واقع بخشی از سلولهای توده است که رشد کرده، تکثیر می‌شوند و در نهایت سلولهای سرطان جدید می‌سازند. این مقدار به درصد نشان داده می‌شود و اصطلاحاً Rate of cell growth نامیده می‌شود. هرچه میزان رشد سلولی بالاتر باشد توده سرطانی مهاجم تر است.
تقسیم‌بندیTNM
یکی از ابزارهایی که پزشکان برای توصیف مراحل سرطان استفاده می‌کنند سیستم TNM است. این سیستم با استفاده از سه معیار، مرحله سرطان را مشخص می‌کند:
- اندازه خودتومور
- حضور سرطان درغدد لنفاوی اطراف تومور
- گسترش تومور به سایر نقاطبدن
- نتایج بدست آمده با استفاده از این سه معیار مرحله سرطان هر فرد را تعیین می‌کند. پنج مرحله وجود دارد:
- مرحله ۰ (صفر) که کارسینومای داکتال غیر تهاجمی در محل (DCIS) است.
- مرحله یک تا چهار سرطان پستان تهاجمی را در بر می‌گیرد.
مرحله بندی یک روش مشترک برای توصیف سرطان است تا پزشکان بتوانند بهترین طرح درمانی را به کمک همدیگر مشخص کنند. TNM مخفف تومور (T)، غده (N)، متاستاز (M) است. پزشکان برای تعیین مرحله سرطان به این سه عامل توجه می‌کنند:
- تومور اولیه چقدر بزرگ است و در کجا قرار گرفته‌است؟ (تومور یا T)
- آیا تومور به غدد لنفاوی گسترش یافته‌است؟ (غده یا گره یاN)
- آیا سرطان به سایر نقاط بدن متاستاز داده‌است؟ (متاستاز یاM)
تغذیه
چربی‌های اشباع شده نقش بسزایی در افزایش خطر بروز سرطان پستان بازی می‌کنند اما این عامل ممکن است در ادغام با برخی عوامل دیگر موجب افزایش خطر سرطان شود.
لبنیات: لبنیات از نظر کلسیم غنی هستند ممکن است این کاهش خطر با کلسیم رابطه داشته باشد.
- فیبر: سبزیجاتو غلات کامل (مانند آرد سبوس دار و همه انواع نان و به ویژه گندم کامل) از نظر فیبر غنی هستند. مصرف روزانه ۲۵ گرم فیبر در زنان یائسه، به میزان زیادی از بروز سرطان پستان پیشگیری می‌کند. خوردن نان سبوس دار موجب کاهش استروژن خون در زنان غیر یائسه می‌شود که این مسئله ممکن است موجب کاهش خطر سرطان پستان در این گروه از زنان شود.
- میوه: مصرف میوه زیاد خطر سرطان پستان را می‌کاهد که ممکن است به دلیل فیبر وآنتی‌اکسیدان بالای موجود در میوه‌ها باشد. آنتی‌اکسیدانها موادی هستند که از ایجاد واکنش‌های اکسیداسیونی جلوگیری می‌کنند. واکنش‌های اکسیداسیونی با آزاد کردن اکسیژن فعال موجب تخریب ژنها و افزایش احتمال سرطان می‌شوند. برخی از آنتی‌اکسیدانها عبارتند از ویتامین A، C، E و سلنیوم.
- سویا: سویا دارای نوعی ازفیتواستروژنها به نام ایزوفلاونوئیدها می‌باشد. سایر انواع فیتواستروژنها در فیبرها و غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات و دانه‌های بزرک وجود دارند. شیر هم می‌تواند حاوی فیتوراستروژنها باشد، مشروط به اینکه گاو از چنین غذاهایی تغذیه شود. مصرف سویا در جنوب شرقی آسیا متداول‌تر است. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد بافت پستان زنان این منطقه از سفتی کمتری بر خوردار است، بافت پستان هر چه نرم‌تر باشد خطر سرطان پستان کمتر است.
- کاروتنوئید: کارتنوئیدها ترکیبات رنگی هستند که در برخی از گیاهان وجود دارند. منابع گیاهی غنی از کارتنوئید عبارتند ازهویج، سیب زمینی شیرین، اسفناج، کلم قرمز، سبزیجات سبز، گوجه فرنگی، انبه هندی و فلفل‌های رنگی. مطالعات نشان می‌دهد که این مواد غذایی در کاهش خطر سرطان پستان نقش بسزایی دارند.
تشخیص
غربالگری سرطان پستان
همانطور که گفته شد بهتر است زنان ۵۰ تا ۷۴ ساله هر دو سال یکبار غربالگری را انجام دهند. با استفاده از روش‌های بیوپسی نیز از بافت پستان نمونه برداری کرده و با روش‌های پردازش تصویر وجود یا عدم وجود سرطان را تشخیص می‌دهند.
بیوپسی (جمع‌آوری نمونه‌های بافت یا سلولهای تومور) تنها آزمون است که تشخیص سرطان را تأیید می‌کند.
معاینه بالینی پزشکی
یکی از روش‌های خودآزمایی پستان که در ۶ مرحله به صورت زیر انجام می گیرد:
۱–۳: با دستان افتاده کنار بدن، بالا پشت سر و در بغل‌ها، بررسی بدن برای علائم ظاهری را آغاز کنید.
۴: مرحله چهارم لمس‌کردن پستان با کف انگشتان می‌باشد.
۵: در این مرحله باید نوک پستان همانند مرحله چهارم لمس و بررسی شود.
۶: مرحله ششم مرحله لمس‌کردن پستان در حالت خوابیده‌است.
خودآزمایی پستان یکی از انواع روش‌های اولیه شناسایی سرطان پستان می‌باشد. این روش فقط با خود فرد سروکار دارد که باید هر قسمت از پستان را که برآمده، شکستگی یا تورم دارد بررسی کند.
این روش در گذشته به عنوان یکی از اصلی‌ترین روش‌های پیدا کردن سرطان در مراحل اولیه قابل علاج شناخته می‌شد، اما نتایج یکی از پژوهش‌های RCT بیانگر این مطلب بود که این روش در پیشگیری از مرگ‌ها بر اثر سرطان پستان تأثیرگذار نیست و در واقع باعث ضرر از طریق بی‌نیاز بودن به بیوپسی و جراحی می‌شود.
ماموگرافی
پستان نگاری یا ماموگرافی گونه‌ای روش پرتونگاری است که در علوم تصویربرداری پزشکی، به خصوص تشخیص سرطان پستان در زنان کاربرد و نقش محوری دارد. ماموگرافی یک عکس رادیوگرافی ساده از پستان و ابزاری برای کشف زودرس سرطان‌های غیرقابل لمس پستان است. ماموگرافی می‌تواند سرطان پستان را ۱۰ سال قبل از آن که قابل لمس شود شناسایی کند. همه زنان ۴۰ سال و بالاتر باید هر دو سال یکبار ماموگرافی انجام دهند. زنانی که افراد درجه یک آن‌ها (یعنی مادر یا خواهرشان) مبتلا به سرطان باشند باید از ۳۵ سالگی ماموگرافی سالانه انجام دهند. ماموگرافی نمی‌تواند و نباید جایگزین معاینه توسط پزشک متخصص جراحی عمومی شود.
تصویر توده سرطانی در ماموگرافی
ام‌آرآی پستان
ام‌آرآی پستان بهترین و ایمن‌ترین روش غربالگری سرطان پستان محسوب می‌شود. این روش نسبت به ماموگرافی به دلیل عدم استفاده از اشعه یونیزان، ارجحیت بنیادی دارد. از آنجا که تشخیص به موقع سرطان پستان حیاتی است و شانس ابتلاء در زن‌هایی که سابقه فامیلی سرطان پستان دارند بالاست؛ بنابراین همه زن‌هایی که شانس ابتلای بالایی دارند، باید تحت غربالگری پستان با MRI قرارگیرند.
درمان
در صورت احساس یک توده، اول از همه آرامش خود را حفظ کنید و مضطرب نشوید. باید توجه داشت که ۸۰٪ توده‌های داخل پستان سرطانی نیستند. این توده ها اغلب کیست‌های بی‌ضرر یا تغییرات بافتی در طول چرخه قاعدگی هستند. اما در صورت مشاهده هر چیز غیرعادی در پستان باید به پزشک مراجعه کرد. سرطان پستان هرچه زودتر تشخیص داده شود، درمان راحت تری خواهد داشت. معمولاً برای درمان ابتدا عمل جراحی انجام خواهد گرفت که بسته به اندازه تومور قسمتی یا کل این بافت برداشته خواهد شد. بعد از آن در صورت نیاز، شیمی درمانی انجام خواهد شد و در صورت لزوم رادیوتراپی یا برق گذاشتن یا پرتو درمانی انجام می‌شود که بسته به نوع و اندازه تومور و تشخیص پزشک ممکن است در هر فردی متفاوت باشد.
بر طبق نظر کارشناسان داروی پالبوسیکلیب (Palbociclib) یک داروی خوراکی جدید در درمان سرطان پستان است که ظرفیت مقابله با سایر انواع سرطان را نیز دارد. این دارو با جلوگیری از فعالیت آنزیم‌های CDK4 و CDK6 ، تقسیم سریع سلولهای سرطانی را هدف قرار می‌دهد. این دارو به واقع نخستین بازدارنده در برابر فعالیت دو آنزیم یاد شده‌است که عملکرد آن برای درمان سرطان پستان تأیید شده‌است.
عمل جراحی
- ماستکتومییا پستان‌برداری شامل عمل جراحی جهت برداشتن یک یا هر دو پستان بطور کامل بوده و معمولاً جهت درمان سرطان پستان انجام می‌گیرد. میزان برداشت بافت پستانی در عمل ماستکتومی، بستگی به گسترش تومور و درگیری بافت‌های اطراف دارد. گاهی علاوه بر برداشت توده سرطانی و بافت پستانی، گره‌های لنفاوی زیر بغل و عضلات سینه‌ای نیز برداشته می‌شود.
- لامپکتومی: یک عملجراحی رایج می‌باشد که در آن سرطان یا دیگر بافت غیرطبیعی از پستان حذف می‌شود. به لامپکتومی عمل جراحی حفظ پستان نیز گفته می‌شود زیرا بر خلاف ماستکتومی تنها بخشی از پستان برداشته می‌شود.
بافت مورد برش در این عمل جراحی معمولاً محدود است و تهاجم به بافت اطراف در طول جراحی وجود ندارد و روشی نسبتاً غیر تهاجمی می‌باشد.
منبع: ویکی پدیا (فارسی) با اندکی تصرف و تلخیص
