دکتر محمد قهری
کلسترول و تری گلیسرید چیست؟
کلسترول و تری گلیسرید دو نوع چربی یا لیپید هستند که وجود هردوی آنها برای حیات ضروری است. کلسترول برای ساختن غشای سلولها و برای ساختن تعدادی از هورمونهای اساسی و مهم لازم است. تری گلیسریدها که زنجیره ای از اسیدهای چرب پرانرژی هستند بخش زیادی از انرژی مورد نیاز برای فعالیت سلولها را فراهم میکنند.
کلسترول و تری گلیسرید از کجا یا چگونه بوجود می آیند؟
دو منبع و منشاء برای این چربیها وجود دارد: منابع تغذیه ای ( که از طریق رژیم غذاائی تامین میشود) و منابع داخلی بدن ( که درون بدن ساخته می شود).
بخشی از کلسترول و تری گلیسرید که از طریق رژیم غذائی بدست می آید عمدتا در محصولات غذائی حیوانی و چربیهای اشباع شده وجود دارند. این چربیها از طریق لوله گوارش جذب میشوند و در آنجا تجمع یافته و تولید ذراتی بنام شیلومیکرون مینمایند و از طریق جریان خون به کبد رفته و فرآیندهائی روی آنها انجام میشود. یکی از وظائف مهم کبد این است که کلسترول و تری گلیسرید مورد نیاز بافتهای بدن را به آنها برساند. در حدود ۸ ساعت بعد از غذا ، کبد کلسترول و تری گلیسریدها را از شیلومیکرونهائی که در روده تولید شده اند جذب میکند. در طول زمانهائی که لیپیدهای غذائی در دسترس نباشند کبد خود به تولید کلسترول و تری گلیسریدها می پردازد. سپس این چربیها را همراه با پروتئینهائی بصورت اشکال کروی کوچکی بنام لیپوپروتئینها بسته بندی میکند. لیپوپروتئینها به داخل جریان خون آزاد شده و به سلولهای بدن تحویل داده میشوند. سلولها کلسترول و تری گلیسرید مورد نیاز خود را ازاین بسته ها برداشت میکنند.
LDL, HDL, VLDL چه هستند؟
اینها اسامی ۳ نوع مهم از لیپوپروتئینها هستند:
LDL: “low density lipoprotein;” – HDL :“high density lipoprotein;” – VLDL :“very low density lipoprotein.”
در جریان خون ، کلسترول”بد” در LDL حمل میشود و کلسترول “خوب” در HDL حمل میگردد و تری گلیسریدها توسط VLDL انتقال میابند. اکثر کلسترول در خون از LDL می آید و فقط بخش کوچکی مربوط به HDL میباشد ، بنابراین مقدار کلی (تام) کلسترول در خون معمولا انعکاسی از مقدار کلسترول LDL است. (توضیح: یکی ازویژگیهای اصلی چربیها این است که در آب حل نمی شوند و بنابر این برای اینکه بتوانند در جریان خون بصورت محلول درآمده و به بافتهای مختلف انتقال یابند با پروتئینها – که قابلیت محلول شدن در آب را دارند – ترکیب شده وترکیب حاصله را لیپوپروتئین می نامند.)
چرا سطوح بالای کلسترول در خون ” بد” است؟
موقعیکه سطوح کلسترول نوع LDL بسیار بالا باشد تمایل به چسبیدن و قرار گرفتن در لایه داخلی عروق خونی دارد که منجر به آتروسکلروزیس یا سخت شدن سرخرگها میشود. پلاکهای آتروسکلروتیک سبب باریک شدن سرخرگها میشود و حملات قلبی و سکته را موجب میشود. بنابراین افزایش سطح کلسترول LDL یک فاکتور خطر مهم برای بیماری قلبی و سکته های قلبی است.
چرا مقداری از کلسترول ” کلسترول خوب” نامیده میشود؟
مدارک زیادی وجود دارد که افزایش کلسترول نوع HDL با خطر کمتر بیماری قلبی همراه است و بالعکس ( سطوح پائین کلسترول نوع HDL با افزایش خطر بیماریهای قلبی همراه است) بنابر این کلسترول HDL را کلسترول خوب مینامند. شواهدی وجود دارد که نشان میدهد ملکول HDL دیواره عروق خونی را از کلسترولهای زائد پاک میکند.
اهمیت تری گلیسریدها در چه چیزاست؟
تری گلیسریدها نسبت به کلسترول اهمیت کمتری دارند و نقش آنها به تنهائی در بیماریهای قلبی بخوبی اثبات نشده است اما از آنجائیکه بالابودن مقدار تری گلیسریدها معمولا با فاکتورهای خطر دیگری از قبیل چاقی، دیابت، و یا افزایش فشارخون نیز همراه است ، بنابر این دارای اهمیت میباشند. از طرف دیگر مشکلی که وجود دارد این است که هروقت تری گلیسریدها افزایش میابند مقدار کلسترول HDL کاهش نشان میدهد. اگرچه شواهد تازه قویا تاکید میکنند که افزایش تری گلیسریدها یک فاکتور خطر مهم برای بیماری قلبی است .
چه چیز باعث افزایش کلسترول میشود؟
افزایش کلسترول میتواند به دلائل زیر باشد:
ممکن است ارثی باشد.
یک رژیم غذائی دارای کلسترول و چربیهای اشباع شده بالا به افزایش کلسترول خون کمک میکند .
افزایش وزن باعث افزایش LDL کلسترول و کاهش HDL کلسترول میشود.
پشت میز نشینی و بی تحرکی باعث افزایش LDL کلسترول و کاهش HDL کلسترول میشود.
سن: سطح کلسترول با ازدیاد سن افزایش میابد و شروع این افزایش در حدود سن ۲۰ سالگی است.
جنس: زنان تا قبل از یائسگی مقدار کلسترول خون کمتری نسبت به مردان هم سن خود دارند اما بعد از یائسگی کلسترول LDL آنها افزایش میابد.
از بین فاکتورهای ذکر شده ارث، سن و جنس را نمی توان کنترل کرد ولی بقیه قابل کنترل کردن میباشند.
علل دیگر افزایش کلسترول خون:
برخی افراد بعلت بیماریهای خاص و یا وضعیتهای خاص پزشکی دارای کلسترول بالا هستند. در این افراد معالجه بیماری زمینه ای معمولا به بهبود وضعیت کلسترول خونشان می انجامد. برعکس اگر بیماری زمینه ای آنها در نظر گرفته نشده و یا تشخیص داده نشده باشد کاهش کلسترول خون آنها اگر غیرممکن نباشد حتما مشکل خواهد بود. بنابر این هر بیمار دارای کلسترول بالا از نظر بیماریهای زمینه ای از قبیل موارد زیر باید بررسی شود:
دیابت ، کم کاری تیروئید( هیپوتیروئیدیسم)، بیماری انسدادی کبدی، نارسائی مزمن کلیوی و داروها( استروئیدهای آنابولیک، پروژسترون و کورتیکوستروئیدها).
پاسخ به برخی از سوالات شما
۱ – اگر کلسترول تام خون شما کمتر از ۲۰۰ میلیگرم در صد میلی لیتر و کلسترول خوب(HDL) برابر ۴۰ میلی گرم در صد و یا بیشتر باشد بدان معنی است که در وضعیت خوبی بسر می برید و لازم است کلسترول تام و کلسترول خوب HDL) ) را یک الی دو سال بعد آزمایش کنید. در طول این مدت سعی کنید کلسترول خون خود را با مصرف غذاهای کم کلسترول واغذیه دارای چربیهای اشباع شده پائین و نیز پائین نگاه داشتن وزن بدن و انجام ورزش و فعالیتهای بدنی مرتب و منظم، پائین نگاه دارید. حفظ و نگاهداری وزن مناسب و انجام فعالیتهای فیزیکی و ورزشی و در کنار اینها عدم استعمال سیگار به بالا رفتن نسبت کلسترول خوب کمک مینماید.
۲ – اگر کلسترول تام خون شما کمتر از ۲۰۰ میلیگرم در صد میلی لیتر و کلسترول خوب(HDL) کمتر از ۴۰ میلی گرم در صد باشد نیاز به انجام آزمایش پروفایل چربی و دانستن میزان کلسترول بد (LDL) خواهد بود. برای انجام این تست لازم است ۱۲ الی ۱۴ ساعت ناشتا بوده و سپس به آزمایشگاه مراجعه نمائید.
۳ – اگر کلسترول تام خون شما بین ۲۰۰ تا ۲۳۹ میلی گرم در صد و کلسترول خوب HDL برابر و یا بیشتر از ۴۰ میلی گرم در صد باشد در اینصورت پزشک معالج شما فاکتورهای خطر دیگری را که دررابطه با بیماریهای قلبی ممکن است داشته باشید بررسی کرده و در صورت لزوم آزمایشهای بیشتری را( از جمله تعیین مقدار کلسترول بد یا LDL ) برایتان تعیین میکند. در هرصورت چیزی که اهمیت دارد این است که از غذاهای دارای کلسترول و چربیهای اشباع شده پائین استفاده نمائید.
۴ – اگر کلسترول تام خون شما ۲۴۰ میلی گرم در صد ویا بالاتر از این میزان باشد بدون توجه به مقدار کلسترول خوب در این صورت نیاز است که مقدار کلسترول بد (LDL) تعیین شود که برای این منظور بعد از۱۲ الی ۱۴ ساعت ناشتائی برای انجام تست به آزمایشگاه مراجعه کنید. مقدار و میزان کلسترول بد (LDL) در خون شما اطلاعات بیشتری راجع به خطر بیماری قلبی به پزشک معالج می دهد تا هرگونه درمان لازم و مفیدی را که لازم باشد اجرا نماید.
سطح و مقدار قابل قبول برای کلسترول LDL مقادیر کمتر از ۱۳۰ میلی گرم در صد میباشد. سطح و مقدار ۱۳۰ الی ۱۵۸ میلی گرم در صد برای کلسترول LDL حد مرزی برای خطر بالای بیماریهای قلبی است و بالاخره مقادیر بیشتر از ۱۶۰ میلی گرم در صد مقادیر خطرناک تلقی می شوند.
افرادیکه بیماری قلبی ندارند در رابطه با مقادیر کلسترول بد( (LDL به شرح زیر عمل نمایند:
اگر LDL خون شما کمتر از ۱۳۰میلی گرم در صد است، دارای سطح مطلوبی از این نوع کلسترول هستید و مجددا میزان کلسترول تام و کلسترول LDL را بعد از یک الی دو سال آزمایش نمائید. باید از رژیم غذائی دارای کلسترول و چربیهای اشباع شده کم استفاده نمائید، وزن خود را در حد مناسب نگاهدارید ، ورزش نمائید و سیگار نکشید.
اگر LDL خون شما ۱۳۰میلی گرم در صد و یا بیشتر است ، پزشک معالج ، شما را از نظر فاکتورهای خطر دیگر مربوط به بیماریهای قلبی بررسی کرده و راجع به نحوه پائین آوردن کلسترول LDL شما را راهنمائی می کند. بسته به اینکه میزان کلسترول LDL شما تا چه میزان بالا باشد و نیز فاکتورهای خطر بیماریهای قلبی تا چه میزان در شما وجود داشته باشند ممکن است لازم باشد که از رژیمهای غذائی سخت تری استفاده نمائید. بعنوان مثال اگر مقدار کلسترول LDL برابر و یا بیشتر از۱۶۰ میلی گرم در صد باشد و کمتر از ۲ فاکتور خطر دیگر داشته باشید در اینصورت هدف درمانی این است که مقدار کلسترول LDL به کمتر از ۱۶۰ میلی گرم در صد برسد و اگر مقدار کلسترول LDL برابر و یا بیشتر از ۱۳۰ میلی گرم در صد باشد و ازحداقل ۲فاکتور خطر دیگر قلبی و یا بیشتر از ۲ تا برخوردار باشید در اینصورت هدف این خواهد بود که مقدار کلسترول LDL خون شما به کمتر از ۱۳۰ میلی گرم در صد برسد. همچنین بسیار مهم است که اگر دارای اضافه وزن هستید از وزن خود بکاهید، از لحاظ فیزیکی فعال باشید و سیگار نکشید.
منبع:
برنامه ملی آموزش کلسترول – موسسه ملی قلب، ریه و خون- ایالات متحده آمریکا
